Đối với người M’nông sinh sống ven hồ Lắk, thuyền độc mộc không chỉ là phương tiện đi lại và mưu sinh mà còn là biểu tượng khẳng định vị thế xã hội trong cộng đồng thôn buôn. Gia đình khá giả thường sở hữu từ một đến hai chiếc thuyền trở lên, trong khi những hộ khó khăn có khi chỉ làm được một chiếc hoặc thậm chí không có.

Quá trình chế tác thuyền độc mộc đòi hỏi sự tỉ mỉ, công phu và mang đậm tính nghệ thuật. Trước tiên, người thợ phải vào rừng tìm gỗ Sao - loại gỗ thân to, thẳng, phù hợp để đẽo thuyền. Trước khi đốn hạ, họ thực hiện nghi lễ cúng Yang, xin phép thần rừng, với lễ vật gồm gà, ché rượu cần… Sau khi hoàn tất nghi lễ, họ mới bắt đầu chặt cây.

Việc chế tác một chiếc thuyền có thể kéo dài từ một tháng đến vài tháng. Khi hoàn thành, trước khi hạ thủy, gia chủ sẽ tổ chức lễ cúng Yang, hay còn gọi là cúng hạ thủy thuyền, để cầu may mắn và bình an. Nghi lễ này gồm hai phần: cúng cho chiếc thuyền mới làm xong hoặc mới mua về, sau đó là lễ cúng đưa thuyền xuống nước, đánh dấu sự khởi đầu cho hành trình gắn bó của con thuyền với chủ nhân.

Cúng cho chiếc thuyền mới làm xong hoặc mới mua về

Lời thầy cúng khấn khi thuyền vừa được mang về "ơi yang sông, yang núi, yang rừng, yang thuyền mong các yang phù hộ, che chở cho chủ thuyền may mắn, Cảm tạ thần rừng đã sản sinh, nuôi nấng ra cây gỗ to lớn, chắc khỏe để làm nên chiếc thuyền như bây giờ. Phụ hộ cho chủ thuyền có được chiếc thuyền chắc khỏe, không bao giờ bị mối một, giúp chủ thuyền đánh bắt được nhiều tôm cá...”

Thầy cúng đọc lời khấn: Ơ Yang ơi, yang nước, yang suối, yang hồ, yang đất, yang trời, giàng núi hãy về đây; hôm nay, chúng con có chuẩn bị lễ vật dâng lên yang, cảm tạ yang, cầu mong Yang phù hộ, mang sự bình yên cho buôn làng, cuộc sống luôn ấm no, hạnh phúc, mọi sự bình an, người dân trong buôn làng luôn yêu thương, đoàn kết cùng nhau làm ăn phát đạt; cầu mong nước hồ Lắk không bao giờ cản, cầu cho cho những chuyến đi thuyền đánh bắt cá trên hồ nước được thuận buồm xuôi gió, không gặp tai nạn sông nước như lật thuyền, đuối nước…

Lễ vật dâng cúng

Các thanh niên khiêng chiếc thuyền xuống nước để thực hiện nghi thức cúng hạ thủy thuyền

Thầy cúng sẽ dùng bông gòn thấm tiết heo trộn với rượu cần, rồi quét lên đầu thuyền, mái chèo và cái sào để dâng lên các thần linh, cầu mong sự chứng giám và ban phước. Nghi thức này thể hiện mong muốn con thuyền bền chắc, nổi vững trên mặt nước và phục vụ tốt cho gia chủ trong cuộc sống hàng ngày

Thầy cúng đọc lời khấn: Ơ Yang ơi, yang nước, yang suối, yang hồ, yang đất, yang trời, giàng núi hãy về đây; hôm nay, chúng con có chuẩn bị lễ vật dâng lên yang, cảm tạ yang, cầu mong Yang phù hộ, mang sự bình yên cho buôn làng, cuộc sống luôn ấm no, hạnh phúc, mọi sự bình an, người dân trong buôn làng luôn yêu thương, đoàn kết cùng nhau làm ăn phát đạt; cầu mong nước hồ Lắk không bao giờ cản, cầu cho cho những chuyến đi thuyền đánh bắt cá trên hồ nước được thuận buồm xuôi gió, không gặp tai nạn sông nước như lật thuyền, đuối nước…

Thầy cúng mời lần lượt các chủ thuyền lên uống rượu cần với mục đích nhận bổng lộc mà Yang ban cho

Những chiếc thuyền độc mộc lướt trên hồ Lắk

Lễ cúng hạ thủy thuyền độc mộc không chỉ là nghi thức tâm linh quan trọng mà còn phản ánh sâu sắc tín ngưỡng và bản sắc văn hóa của người Mnông. Đây là cách họ bày tỏ lòng thành kính với thần linh, cầu mong sự che chở, may mắn và bình an cho con thuyền cũng như gia chủ. Việc gìn giữ và thực hành nghi lễ này không chỉ giúp bảo tồn nét đẹp truyền thống mà còn thể hiện sự gắn kết hài hòa giữa con người với thiên nhiên, với sông nước - nguồn sống gắn bó từ bao đời nay.