Đoàn kết, tập hợp rộng rãi các tầng lớp thanh niên, thực hiện tốt vai trò nòng cốt, định hướng chính trị trong việc xây dựng tổ chức hoạt động của Hội LHTN, Hội sinh viên Việt Nam…nhằm đưa thanh niên vào trong tổ chức của Hội và Đoàn cùng phấn đấu vì sự nghiệp xây dựng nuớc Việt Nam độc lập dân chủ, giàu mạnh, công bằng, xã hội văn minh theo định hướng XHCN.
Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn:
+ Chức năng:
-Chức năng thứ nhất: Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Đoàn TNCS là tổ chức do Đảng trực tiếp sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn bao gồm những thanh niên tiên tiến tự nguyện phấn đấu thực hiện mục tiêu lý tưởng của Đảng, đó là những đoàn viên cộng sản trẻ tuổi, nguồn bổ sung quan trọng, đảm bảo cho đảng phát triển không ngừng.
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên, do thanh niên và vì thanh niên, do đó Đảng trực tiếp giao cho Đoàn giáo dục, giúp đỡ từ những thanh niên tiên tiến trở thành đoàn viên, từ những đoàn viên ưu tú trở thành đảng viên. Vì vậy, Đoàn là tổ chức quần chúng gần Đảng nhất - Đảng cho phép tổ chức Đoàn được thay mặt như một đảng viên chính thức khi giới thiệu đoàn viên ưu tú được kết nạp Đảng…
Đoàn luôn tuyên truyền giáo dục, giới thiệu để thanh niên ngày càng hiểu sâu về bản chất của Đảng, đóng góp ý kiến cho Đảng, phê bình cán bộ, đảng viên, tích cực tham gia cuộc vận động xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh theo tinh thần nghị quyết TW VI (lần 2) và tích cực hưởng ứng, học tập, nghiên cứu, thực hiện tốt cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”.
Chức năng đội dự bị còn thể hiện ở chỗ Đoàn Thanh niên có đội quân xung kích cách mạng của Đảng, đi đầu trong mọi khó khăn trên tất cả mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội như lời Bác đã khẳng định: “đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên”.
Ngày nay, bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh càng thể hiện rõ là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam, Đoàn động viên đoàn viên thanh niên phát huy vai trò xung kích sáng tạo, đi đầu trong phát triển kinh tế, văn hóa xã hội, trung thành với sự nghiệp đổi mới của Đảng xứng đáng là đội dự bị tin cậy của Đảng, là đội xung kích cách mạng, là đôi xung kích cách mạng, là nơi bổ sung nguồn sinh lực mời quan trọng cho Đảng.
-Chức năng thứ hai: Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là trường học Xã hội chủ nghĩa của thanh niên Việt Nam.
Đây là chức năng cơ bản nhất cần được quán triệt trong công tác thanh niên nói chung và trong công tác Đoàn nói riêng. Hiệu quả giáo dục con người được Đoàn TNCS Hồ Chí Minh coi là thước đo khả năng thể hiện vị trí, vai trò của Đoàn trong thanh niên và trong xã hội.
Trường học XHCN hiểu theo nghĩa rộng là môi trường giáo dục, rèn luyện, định hướng giá trị cho thanh niên theo lý tưởng của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn. Với chức năng này, Đoàn TNCS phải thông qua các nội dung phương thức hoạt động khác nhau, với nhiều loại hình giáo dục khác nhau để đoàn kết tập hợp, giáo dục thanh niên.
Nghị quyết 04 BCH Trung ương Đảng khóa VII đã chỉ rõ “Đào tạo, giáo dục, bồi dưỡng và tạo mọi điều kiện cho thanh niên phấn đấu để hình thành một thế hệ con người mới có lý tưởng cao đẹp, có ý thức trách nhiệm công dân, có tri thức, có sức khỏe và lao động giỏi, sống có văn hóa và nghĩa tình, giàu lòng yêu nước và tinh thần quốc tế chân chính…”.
Thực hiện tốt chức năng này có nghĩa là Đoàn đã đóng góp vai trò quan trọng trong việc định hướng các giá trị Xã hội chủ nghĩa cho tuổi trẻ.
Chức năng thứ 3: Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là người đại diện chăm lo và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tuổi trẻ.
Chức năng này đã được xác định trong Án nghị quyết (10/1930) của BCH Trung ương Đảng, là chức năng cơ bản đầu tiên khi chuẩn bị cho thành lập Đoàn TNCS. Chức năng này quyết định sự tồn tại hay không của Đoàn Thanh niên, vì bất kỳ một tổ chức nào ra đời trước hết là nhằm mục đích đại diện và bảo vệ lợi ích cho các thành viên của nó. Nhu cầu và lợi ích luôn gắng liền với mỗi con người trong đời sống xã hội. Bất kỳ một tổ chức chính trị - xã hội nào cũng không thể tồn tại và phát triển được nếu trong thực tiễn những hoạt động của nó không phản ánh được những nhu cầu và lợi ích ở những mức độ nhất định. Vì vậy, nếu xem nhẹ chức năng đại diện và bảo vệ quyền lợi của tuổi trẻ thì chắc chắn thanh niên sẽ xa rời tổ chức Đoàn, còn đoàn viên sẽ trở nên “chán” Đoàn, bỏ sinh hoạt đoàn. Thực hiện tốt chức năng này là một điều kiện quan trọng quyết định tồn tại và phát triển của Đoàn TNCS.
+ Nhiệm vụ:
- Đoàn kết, tập hợp rộng rãi các tầng lớp thanh niên, thực hiện tốt vai trò nòng cốt, định hướng chính trị trong việc xây dựng tổ chức hoạt động của Hội LHTN, Hội sinh viên Việt Nam…nhằm đưa thanh niên vào trong tổ chức của Hội và Đoàn cùng phấn đấu vì sự nghiệp xây dựng nuớc Việt Nam độc lập dân chủ, giàu mạnh, công bằng, xã hội văn minh theo định hướng XHCN.
- Việc tập hợp lực lượng thanh niên, đưa họ vào trong các tổ chức của Hội, của Đoàn là bước khởi đầu quan trọng tạo nên sức mạnh vật chất và tinh thần của Đoàn TNCS, tạo ra mối quan hệ chặt chẽ với quần chúng thanh niên nói riêng và với quần chúng nhân dân nói chung. V.I Lênin đã cho chúng ta rằng: “Đừng quên rằng sức mạnh của một tổ chức Cách mạng là ở số lượng những mối liên hệ của nó”.
- Giáo dục lý tưởng XHCN cho đoàn viên, thanh niên thông qua các phong trào hành động cách mạng. Mảng hoạt động giáo dục là sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình hoạt động của Đoàn - đối tượng giáo dục chủ yếu là đoàn viên, thanh niên - lực lượng to lớn, có vị trí vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, suy cho cùng là hình thành bộ mặt nhân cách con người trong xã hội mới phù hợp với đòi hỏi của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Nội dung công tác giáo dục rất phong phú, bao gồm:
+ Giáo dục chính trị tư tưởng.
+ Giáo dục Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
+ Giáo dục luật pháp, lối sống, nếp sống.
+ Giáo dục về khoa học kỹ thuật công nghệ, về DS - SK - MT.
+ Giáo dục về phát huy, giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc.
+ Giáo dục truyền thống Cách mạng.
Tham gia công tác giáo dục thanh niên phải thông qua những phong trào, những hành động Cách mạng cụ thể. Đoàn không thể chỉ nói suông, giáo dục mang tính kinh viện, giáo điều mà phải tổ chức, đưa thanh niên vào các phong trào hành động cách mạng, qua các công việc và phong trào thiết thực đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của tuổi trẻ. Kết hợp chặt chẽ nguyên lý giáo dục: Học đi đôi với hành, lý luận gắng liền với thực tiễn.
- Tham gia xây dựng Đảng, bảo vệ Đảng, coi nhiệm vụ xây dựng Đảng là một tất yếu trong xây dựng tổ chức Đoàn, ngược lại Đoàn TNCS phải là đội quân trung thành, kế tục sự nghiệp của Đảng, mang ngọn cờ, lý tưởng của Đảng đến đích cuối cùng, đưa NQ và đường lối của Đảng vào trong cuộc sống. Đoàn TNCS là nguồn cung cấp bổ sung cho Đảng lực lượng trẻ, có tri thức, đạo đức, sức khoẻ để gánh vác công việc tạo sinh lực mới cho Đảng. Quán triệt tinh thần công tác xây dựng, phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm, lấy xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt, Đoàn thanh niên phải là lực lượng nồng cốt trong việc tham gia xây dựng, bảo vệ Đảng, tích cực hưởng ứng cuộc vận động, xây dựng chỉnh đốn Đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương VI lần 2.